👨👩👧👦 خانواده؛ اولین روان‌شناس ورزشی کودک فوتبالیست
✍🏻 به قلم: دکتر اشکان نیک‌بین | دکترای مدیریت و توسعه فوتبال پایه
مقدمه
پیش از آن‌که اولین مربی، توپ، کفش و زمین وارد زندگی یک کودک فوتبالیست شود، این خانواده است که ذهن، احساس و شخصیت او را شکل می‌دهد. در مسیر پر پیچ‌وخم فوتبال پایه، اگر خانواده درک درستی از نقش خود نداشته باشد، حتی بااستعدادترین بازیکنان نیز ممکن است مسیر را نیمه‌کاره رها کنند. والدین می‌توانند هم «سوخت روانی» کودک باشند و هم ناخواسته «ترمز» او.
خانواده، اولین الگوی روان‌شناختی کودک
کودک می‌بیند، می‌شنود، تجربه می‌کند و ناخودآگاه می‌آموزد. نحوه برخورد والدین با موفقیت، شکست، رقابت، نظم، فشار و انگیزه به شکل‌گیری ذهنیت فوتبالی کودک کمک می‌کند.
در واقع، کودک قبل از تمرین در زمین فوتبال، تمرین را در خانه شروع کرده است؛ تمرینی برای باور، انگیزه و تاب‌آوری.
نقش‌های حیاتی خانواده در مسیر رشد فوتبالی کودک
۱. حمایت بی‌قید و شرط؛ نه مشروط به نتیجه
کودک باید بداند که عشق پدر و مادر به او، به برد و باخت وابسته نیست. اگر کودک احساس کند فقط زمانی ارزش دارد که گل بزند یا برنده شود، اعتمادبه‌نفسش شکننده می‌شود.
جملاتی مثل “مهم نیست چی شد، ما به تلاشت افتخار می‌کنیم” اثرگذارتر از هر مدال است.
۲. مدیریت انتظارات و واقع‌گرایی
برخی والدین کودک را با بازیکنان ملی، ستاره‌های تلویزیونی یا فرزند همسایه مقایسه می‌کنند. این مقایسه‌های سمی، کودک را دچار اضطراب، ترس از شکست و گاه نفرت از فوتبال می‌کند.
✅ کودک باید با خودش مقایسه شود: “نسبت به هفته قبل چقدر پیشرفت کرده‌ای؟”
۳. تنظیم هیجانات خانوادگی در روزهای بازی
وقتی کودک در روز مسابقه است، هیجانات خانواده به او منتقل می‌شود. اضطراب والدین، پرخاشگری یا تشویق‌های کنترل‌نشده، تمرکز کودک را مختل می‌کند.
🎯 بهترین الگو: آرام، حمایتگر، بدون دخالت در تصمیمات مربی و بدون فریادهای دستوری از کنار زمین.
۴. ایجاد محیطی امن برای گفتگو و تخلیه احساسات
کودک باید بتواند پس از تمرین یا بازی، درباره احساساتش صحبت کند:
📌 از ناامیدی، شادی، خشم، بی‌عدالتی، تلاشش، کمبودها و آرزوهایش.
اگر خانه، پناهگاه احساسی او نباشد، ذهن کودک به مرور فرسوده می‌شود.
۵. مسئولیت‌پذیری بدون کنترل افراطی
والدین نباید «مدیر برنامه شخصی» کودک شوند!
✅ حضور در تمرین‌ها و بازی‌ها به‌جا و دلگرم‌کننده است
❌ اما دخالت در انتخاب تیم، مربی، پست بازی یا قضاوت فنی کودک را از رشد روانی مستقل بازمی‌دارد.
اشتباهات رایج والدین در فوتبال پایه
❌ «برای چی باختی؟»
❌ «چرا پاس ندادی؟»
❌ «مربی‌تون اصلاً نمی‌فهمه!»
❌ «تو باید مسی بعدی بشی!»
❌ «همه عمرمون رو برای فوتبال تو گذاشتیم!»
همه این جملات ذهن کودک را مسموم و آینده او را پر از استرس می‌کنند.
توصیه‌های کلیدی دکتر اشکان نیک‌بین به خانواده‌ها:
- فوتبال فرزند شما، بخشی از زندگی اوست، نه تمام آن.
- به جای نتیجه، بر تلاش، پیشرفت و لذت او تمرکز کنید.
- در کنار زمین، تماشاگر باشید، نه مربی دوم.
- برای شکست‌ها، او را بغل کنید نه بازخواست.
- اجازه دهید گاهی خودش انتخاب کند و مسئول تصمیمش باشد.
- به او یاد دهید که فوتبال، مسیر رشد انسان است، نه فقط ستاره شدن.
نتیجه‌گیری
در فوتبال پایه، اگر خانواده روان‌شناس خوبی نباشد، حتی بهترین مربی و باشگاه هم نمی‌توانند کودک را نجات دهند.
خانواده‌هایی که فرزندشان را با عشق، آگاهی و آرامش روانی حمایت می‌کنند، بیش از هر عامل دیگری، ضامن موفقیت فوتبالی او خواهند بود.
📌 نویسنده:
دکتر اشکان نیک‌بین
مدیر پروژه تاکتیک شو | پژوهشگر تخصصی فوتبال پایه | نویسنده کتاب «۱۲۰ گام برای توسعه فوتبال پایه ایران»
